Türkiye Cumhuriyeti’nin 98. kuruluş yıl dönümü, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde de törenler ve etkinliklerle kutlanıyor.
29 Ekim Cumhuriyet Bayramı kutlamaları, Türkiye Cumhuriyeti Lefkoşa Büyükelçisi Ali Murat Başçeri’nin dün saat 13.00’te BRT’de yaptığı konuşma ve 21 pare top atışı ile başladı.
29 Ekim Cumhuriyet Bayramı nedeniyle başkent Lefkoşa başta olmak üzere tüm ilçeler ve bucaklarda törenler düzenleniyor.
LEFKOŞA
Lefkoşa Atatürk Anıtı önündeki tören, saat 09.30’da protokol sırasına göre anıta çelenklerin sunulmasıyla başladı.
Tören, saygı duruşu ve İstiklal Marşı ile bayrakların göndere çekilmesi ve Anıt Özel Defteri’nin imzalanması ile tamamlanacak.
GAZİMAĞUSA
Gazimağusa Kaymakamlığı’ndan verilen bilgiye göre, 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı Gazimağusa’da iki ayrı törenle kutlanacak.
İlk tören saat 10.45’te Zafer Anıtı önünde yapılacak. Törende protokol sırasına göre anıta çelenkler sunulacak. Ardından saygı duruşu ve İstiklal Marşı ile bayraklar göndere çekilecek.
İkinci tören ise saat 11.00’de İsmet İnönü Bulvarı Sulu Çember’de yer alacak. Buradaki tören kortej yürüyüşü ile başlayacak ve Güvenlik Kuvvetleri Bandosu konseriyle tamamlanacak.
GİRNE
Girne Kaymakamlığı’ndan verilen bilgiye göre, Girne’deki Cumhuriyet Bayramı töreni, Girne Atatürk Anıtı’nda yer alacak.
Tören saat 09.30’da başlayacak ve protokol sırasına göre çelenklerin anıta konulması, saygı duruşu ve İstiklal Marşı eşliğinde bayrakların göndere çekilmesiyle tamamlanacak.
Girne’de saat 15.00’te ise tören yürüyüşü yapılacak. Askeri bando, tören bölüğü, mücahit/gazilerin, öğrencilerin iştirak edeceği yürüyüş, Ramadan Cemil Meydanı-Ziya Rızkı Caddesi-Turgut Tahsin Sok-20 Temmuz Kordon Boyu Caddesi istikametini takiben Atatürk Anıtı’na kadar yapılacak. Yürüyüş sonunda KTBK Bölge Bnd. K.hğı tarafından Atatürk Anıtı önünde bando konseri verilecek.
GÜZELYURT
29 Ekim Cumhuriyet Bayramı dolayısıyla Güzelyurt Kaymakamlığı karşısındaki Atatürk Anıtı önünde saat 11.15’te kutlama töreni yapılacak.
Güzelyurt Kaymakamlığı’ndan verilen bilgiye göre törende, Atatürk Anıtı’na çelenkler sunulacak, şehitler için bir dakikalık saygı duruşunda bulunulacak, İstiklal Marşı eşliğinde bayraklar göndere çekilecek.
Anıttaki törenin sona ermesinin ardından Güzelyurt Belediyesi Kapalı Çarşı önüne kortej yürüyüşü yapılacak. Tören şiir okunması, kaymakamlık adına yapılacak konuşma, halk oyunları gösterisi ve KTBK bandosunun sunumuyla son bulacak.
İSKELE
İskele’deki tören saat 09.45’te Ecevit Meydanı’nda yer alacak. Tören öncesi Bekirpaşa Lisesi önünden Güvenlik Kuvvetleri Komutanlığı bandosu eşliğinde Ecevit Meydanı’na kadar kortej yürüyüşü yapılacak.
Kortej sonrası başlayacak törende, Atatürk Anıtı’na çelenk sunulacak, saygı duruşu, İstiklal Marşı ile bayraklar göndere çekilecek. Törende, konuşmalar, şiirler, dans gösterileri ve bando konseri de yer alacak.
LEFKE
Lefke’deki tören saat 09.30’da Lefke Atatürk Anıtı önünde yer alacak.
Törende saygı duruşu, İstiklal Marşı ile bayraklar göndere çekilecek. Kortej yürüyüşünün ardından günün anlam ve önemini belirten konuşmalar ve şiirler yer alacak. Tören bando konseriyle sona erecek.
AKDOĞAN VE GEÇİTKALE
29 Ekim Cumhuriyet Bayramı Akdoğan ve Geçitkale’de de kutlanacak. Geçitkale Atatürk Anıtı önündeki tören saat 09.00’da, Akdoğan Atatürk Anıtı önündeki tören ise saat 10.15’te başlayacak. Törenlerde, anıta çelenkler sunulacak. Saygı duruşu ve İstiklal Marşı’nın ardından konuşmalar yapılacak ve şiirler okunacak.
TÖREN YÜRÜYÜŞÜ VE BANDO KONSERLERİ
Cumhuriyet Bayramı dolayısıyla yapılacak tören yürüyüşü ve bando konserleri programı ise şöyle:
“Lefke’de saat 09.45’de Lefke Atatürk Parkı-Asmalı Kahve güzergahı, İskele’de saat 09.45’de İskele Belediye Binası-İskele Meydanı güzergahı, Gazimağusa’da saat 11.00’de Sulu Çember-Yeni Lemar Önü güzergahı, Güzelyurt’ta saat 11.30’da Atatürk Anıtı-Güzelyurt Kapalı Çarşı güzergahı, Girne’de saat 15.00’te Ramadan Cemil Meydanı-Atatürk Anıtı güzergahı, Lefkoşa’da saat 15.00’te Mehmet Akif Cad. Çember (Dereboyu)-Barbarlık Müzesi güzergahı.”
29 EKİM
24 Temmuz 1923’te Lozan Antlaşması imzalanarak yeni Türk devletinin bağımsızlığı kabul edildi.
İkinci dönem Türkiye Büyük Millet Meclisinin toplanmasından 2 ay sonra 13 Ekim 1923’te Ankara, Türkiye’nin hükümet merkezi oldu. Artık mevcut rejimin isminin de bütün açıklığı ile konulması, yeni devletin başkanının seçilmesi gerekiyordu.
O güne kadar Devlet Başkanlığı görevi, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı olarak Mustafa Kemal Paşa tarafından yürütülmüştü. Diğer taraftan bazı yabancı ülkeler de Lozan Antlaşması’nın onayı için Türkiye’deki yeni devlet rejiminin daha açık şekilde belirlenmesini istiyordu.
27 Ekim 1923’te İcra Vekilleri Heyetinin istifası ve Meclis’in güvenini kazanacak bir kabine listesinin oluşturulamaması da bu soruna acil bir çözüm gerektirdi.
“YARIN CUMHURİYET İLAN EDECEĞİZ”
Mustafa Kemal Paşa, 28 Ekim 1923 akşamına kadar hükümetin kurulamaması üzerine Çankaya Köşkü’nde arkadaşları için Latife Hanım’a bir sofra hazırlattı.
İsmet Paşa, Ali Fuat Paşa, Halit Paşa, Kemalettin Sami Bey’in de yer aldığı akşam yemeğinde yaşananları Mustafa Kemal Paşa, Nutuk’ta şöyle anlattı:
“Gece olmuştu… Çankaya’ya gitmek üzere Meclis binasından ayrılırken, koridorlarda beni beklemekte olan Kemalettin Sami ve Halit Paşa’lara rastladım. Ali Fuat Paşa, Ankara’dan hareket ederken bunların Ankara’ya geldiklerini o günkü gazetede ‘Bir Uğurlama ve Bir Karşılama’ başlığı altında okumuştum. Daha kendileriyle görüşmemiştim. Benimle konuşmak üzere geç vakte kadar orada beklediklerini anlayınca, akşam yemeğine gelmelerini, Milli Savunma Bakanı Kazım Paşa vasıtasıyla kendilerine bildirdim. İsmet Paşa ile Kazım Paşa’ya ve Fethi Bey’e de Çankaya’ya benimle birlikte gelmelerini söyledim. Çankaya’ya gittiğim zaman, orada, beni görmek üzere gelmiş bulunan Rize Milletvekili Fuat, Afyonkarahisar Milletvekili Ruşen Eşref Bey’lerle karşılaştım. Onları da yemeğe alıkoydum.
Yemek sırasında: ‘Yarın Cumhuriyet ilan edeceğiz’ dedim. Orada bulunan arkadaşlar, derhal düşünceme katıldılar. Yemeği bıraktık. O dakikadan itibaren, nasıl hareket edileceği konusunda kısa bir program yaparak arkadaşları görevlendirdim. Yaptığım programın ve verdiğim talimatın uygulanışını göreceksiniz.
Efendiler, görüyorsunuz ki Cumhuriyet ilanına karar vermek için Ankara’da bulunan bütün arkadaşlarımı davet ederek onlarla görüşüp tartışmaya asla lüzum ve ihtiyaç görmedim. Çünkü, onların da aslında ve tabii olarak benim gibi düşündüklerinden şüphe etmiyordum. Halbuki o sırada Ankara’da bulunmayan bazı kişiler, yetkileri olmadığı halde, kendilerine haber verilmeden, düşünce ve rızaları alınmadan Cumhuriyet’in ilan edilmiş olmasını bize gücenme ve bizden ayrılma sebebi saydılar.”
“YAŞASIN CUMHURİYET” SESLERİ VE ALKIŞLARLA KARŞILANDI
Mustafa Kemal Paşa o gece İsmet Paşa ile 1921 Anayasası’nın bazı maddelerini değiştiren kanun tasarısını hazırladı.
“Türkiye devletinin hükümet şekli cumhuriyettir.” hükmünün yer aldığı tasarı üzerinde TBMM’de yapılan konuşmalardan sonra saat 20.30’da oturuma katılan 158 üyenin tamamının oyuyla Cumhuriyet’in ilanı kabul edildi. Cumhuriyet’in ilanı “Yaşasın Cumhuriyet” sesleri ve alkışlarla karşılandı.
Böylece yeni devletin yönetim biçimi bütün açıklığı ile ismini almış oldu. Cumhuriyet’in ilanı ile “Egemenlik kayıtsız, şartsız milletindir” ilkesi de artık devlet yönetiminde en belirgin şekliyle yerini buldu.
Ardından cumhurbaşkanlığı seçimine geçildi. Yapılan gizli oylamada 158 milletvekilinin tamamının oyunu alan Gazi Mustafa Kemal Paşa, TBMM tarafından yeni Türk devletinin ilk cumhurbaşkanı seçildi. Bunun üzerine kürsüye gelen Mustafa Kemal Paşa, yaptığı konuşmasını, “Türkiye Cumhuriyeti mesut, muvaffak ve muzaffer olacaktır.” sözü ile bitirdi.
Böylece devletin adı ve rejimiyle ilgili tartışmalara son verildi ve devlet başkanlığı konusu çözüme kavuştu. Hükümetin kurulma şekli yeniden düzenlendi.
Buna göre, cumhurbaşkanı başbakanı atayacak, başbakan da bakanlarını seçip cumhurbaşkanının onayına sunacaktı. Bu uygulamayla, Meclis Hükümeti Sistemi yerine parlamenter rejime geçilmiş oldu.
1925’TEN BU YANA “MİLLİ BAYRAM” OLARAK KUTLANMAYA BAŞLANDI
İlk hükümeti kurmakla İsmet İnönü görevlendirilirken, Fethi Okyar da TBMM Başkanlığı’na seçildi.
Türk halkı, 29 Ekim gecesi ve 30 Ekim günü Cumhuriyet’in ilanını kutladı. 26 Ekim 1924’te yayımlanan kararname ile Cumhuriyet’in ilanının 101 pare top atışı ve düzenlenecek etkinliklerle kutlanmasına karar verildi.
Karar doğrultusunda 29 Ekim 1924’teki etkinlikler, kutlamaların başlangıcı oldu.
Hariciye Vekaleti, 2 Şubat 1925’te bir kanun teklifiyle 29 Ekim’in bayram olmasını önerdi. Teklif, Meclis Anayasa Komisyonu tarafından incelendi ve 18 Nisan’da karara bağlandı.
TBMM’de teklifin 19 Nisan’da kabul edilmesiyle 29 Ekim, 1925 yılından bu yana “Milli Bayram” olarak kutlanmaya başlandı.
